PASTWISKA

Z książki Pana Damiana Nowak “Odrzechowa część I” przysiołek Pastwiska powstał na początku XIX wieku na prawym brzegu Wisłoka w punkcie znacznego rozszerzenia się jego doliny.


Znaczna część informacji tutaj zawartych na temat historii Pastwisk pochodzi z wyżej wspomnianej książki a także z innej Odrzechowa ・zarys dziejow Pana Damiana Nowaka. Korzystałam z jego książki, za jego wiedzą i pozwoleniem za co jestem mu ogromnie wdzięczna. Dostałam także do wykorzystania wszystkie zdjęcia, ktorymi Pan Damian Nowak dysponuje a ktore otrzymał od Pani Elżbiety Morawskiej. Inne informacje pochodzą od moich dziadkow i rodzicow a także sąsiadow. Dlatego bardzo proszę odwiedzających tę stronę o ich wspomnienia z przeszłości, w ten sposob historia wsi będzie dokładniejsza.


Na początku 19 wieku (w latach 1803-1805) hrabia Ignacy Urbański zbudował dwor w Pastwiskach. Oprocz dworu wzniesiony został cały kompleks dworski: oficyny dla służby, stajnie, stodoły i spichlerze. Przed dworem był ogrod a za nim obszerny park dworski przez ktory przechodziła droga dojazdowa. Wzniesiony dwor był murowany, parterowy, położony na planie podłużnym. Ekonom dworski mieszkał we wsi – prawdopodobnie w starym dworku, gdzie doglądał rwnież majątku znajdującego się na tzw. obszarze.


W połowie 19 wieku właściciel dworu zaczął zasiedlać przysiołek. Wtedy też sprowadził Wojciecha Nowaka, ktory posiadał liczne umiejętności potrzebne w pracy we dworze. Nowak mieszkał w bliskości dworu, dom ten można zobaczyć na mapie z 1852 roku. Na tej samej mapie widać także domostwo ekonoma dworskiego w środku wsi i jeszcze jeden budynek. Mam nadzieję, że w trakcie poszukiwań uda się odtworzyć w jakich latach pojawili się następni osadnicy.


Na mapie z 1880 roku jest zaznaczony folwark i kilkanaście zabudowań na wsi więc wieś się rozrastała.


W 1874 roku  dwor stał się własnością Władysława Morawskiego. W 1892 roku wraz z Komitetem c.k. Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego założył on oborę zarodową bydła rasy poł-simentalskiej a w 1913 roku jego staraniom  założono wzorcowy sad włościański (30 drzew owocowych) -  sad znajdował się w lesie w Pastwiskach, gdzie wciąż są jego pozostałości.


W 1931 roku Morawscy sprzedali majątek w Pastwiskach swojemu szwagrowi Zygmuntowi Russockiemu, ktory gospodarzył w nim razem z żoną Heleną z Morawskich. Więcej o rodzinie ostatnich właścicieli Pastwisk zostanie zamieszczone w terminie pźniejszym.


I Wojna Światowa: z Pastwisk pojechali: Nowak Andrzej-poźniej wzięty do niewoli na froncie rosyjskim, spędził poł roku w niewoli na Ukrainie, potem walczył na froncie włoskim skąd został zwolniony do domu, jego brat Michał został tam zabity, Drybała Michał ・ranny we Włoszech, leczony w szpitalach w Pardubicach i Przemyślu, sparaliżowany, zmarł w 1931 roku. Zeńczak Michał i Byrwa ・zginęli na froncie.


Przed II Wojną Światową w Pastwiskach było 31 budynkow, podaję w kolejności numerow:

1. Nowak Walenty

2. Nowak Andrzej

3. Drybała/Kurcaba

4. Dracz Haryton

5. Drybała Jan

6. Jurczak Jan

7. Drybała Katarzyna

8. Drybała Michał

9. Gałajda Łukasz (Ukał i Matrona)

10. Myhal

11.Byrwa Anna i zięć Kostecki

12.Siwik Jan

13.Zeńczak Michał

14.Kotelec - wdowa i corka

15.Wrobel

16.Mielnik

17.Mielnik

18.Oliar

19.Bursztyn

20.Pontus

21.Kuźmycz

22.Barna Dymitr

23.Barna Bazyli

24.Pastuszyński

25.Zawojski Jan

26.Barna Teodor

27.Drybała Franciszek

28.Potocki Jan

29. Siwik Mikołaj

30.Hryńczak Jan i Stefan

31.Palica


W kampanii wrześniowej w 1939 roku brali udział: Nowak Wojciech i Dracz Haryton, który wrócił do domu zaraz po zakończeniu kampanii we wrześniu 1939. Nowak Wojciech służąc w ułanach dostał się do niewoli niemieckiej skąd powrócił w 1945 roku.


Chociaż Pastwiska oddalone były od większych miast i ośrodków przemysłowych to jednak wojna pozostawiła i tutaj swoje piętno.


Do Oświęcimia wywieziono następujące osoby: Sywyk Mikołaj (powrocił po wojnie), Pontus, Drybała Franciszek (zginął w obozie), Prajzner, pracujący i mieszkający w dworze (zginął w obozie), Zeńczak Pazia zabrana do Oświęcimia, potem przenoszona do innych obozow w Niemczech, wyzwolona przez wojska amerykańskie, zabrana przez Czerwony Krzyż do Szwecji,wyjechała stamtąd do Kanady.                                   

                                               

                              

 

Na roboty przymusowe wywieziono: Wróbel Genowefa (we wrześniu 1944)

                                                            Nowak Jan (we wrześniu 1944)

                                                            Kurcaba Władysław i Maria

                                                            Drybała Bolesław od 8.12.1942

                                                           

Wróbel Genowefa uciekła Niemcom w okolicach Zakopanego ale wracając do domu została postrzelona koło Jaślisk, zmarła w domu kilka tygodni później.

Nowak Jan po kapitulacji Niemiec dostał się do Francji skąd wrócił po wojnie.

Drybała Bolesław pracował w fabryce skór skąd został wysłany do obozu, do domu wrócił 1.09.1945 roku.


U Nowaka Andrzeja i Marii przechowywali jeńcow rosyjskich, ktorzy uciekli z obozu w Rymanowie. Chorowali oni na tyfus więc Maria również zaraziła się od nich tyfusem, na szczęście przeżyła i w domu też nikt inny nie zachorował a jeńcy odeszli.


Największe straty materialne wieś poniosła podczas Operacji Dukielsko-Preszowskiej ponieważ znajdowała się w samym centrum wydarzeń. W lipcu i sierpniu 1944 roku mieszkańcy wsi byli zmuszani przez Niemcow do kopania okopów, przecinały one wieś na dwie części i brzegi Wisłoka były również nimi pokryte, do dzisiaj można znaleźć ich pozostałości. Ludzie kryli się gdzie mogli, część budowała schrony w potokach a inni przebywali w piwnicach we dworze.


Niemcy przygotowując się do bitwy przebywali we wsi, stacjonowali z bronią wokół domów, palili ogniska. Młodzi chłopcy ciekawie przyglądali się temu a nawet robili sobie żarty. Pamiętam opowieści taty, wówczas 13-letniego chłopaka, o jego koledze Franku, który zwalił Niemcom karabiny poukładane w stos za domem a także jeździł rowerem pomiędzy świszczącymi kulami.


Na czas bitwy w połowie września mieszkańcy musieli opuścić swoje domostwa kryjąc się po lasach za Puławami. Pamiętam opowiadania mojego dziadka Andrzeja jak on i inni wspinali się na górę w Puławach i patrzyli co dzieje się w Pastwiskach. Po jednej z takich obserwacji (wspomnienia mojej cioci) przyszedł z wiadomością, że pali się szkoła. W trakcie bitwy został spalony dwór i kilkanaście budynków mieszkalnych we wsi. Podczas tej bitwy żołnierze czechosłowaccy przebywali w domu moich dziadków, w tzw. boisku był szpital polowy a pod ścianą składano ciała zmarłych i zabitych żołnierzy, których po skończonej bitwie przenoszono w jedno miejsce i grzebano. Gdy mój dziadek i tato wrócili z Puław to tych ciał już nie było pod naszym domem ale przechodząc w pobliżu obecnego Domu Ludowego zobaczyli kilkunastu poległych żołnierzy. Ten obraz pozostał w pamięci taty na zawsze, po latach wciąż pamiętał tych żołnierzy i zabitego oficera w mundurze innym niż  mundury rosyjskie – Czechosłowaka Františka Geislera.


Czechosłowaccy żołnierze odeszli ale przyszli Rosjanie i to oni teraz zajmowali izbę w naszym domu i paru innych domostwach. Razem z armią sowiecką przyszedł też strach jak zachowają się oni w stosunku do ludności. Moja rodzina miała dobre wspomnienie o nich, w naszym domu przebywał sowiecki oficer, który skarżył się przed wyruszeniem na front, że armia nie ubrała ich wystarczająco a oficerowie nosili parciane paski nie licujące z godnością oficerską.


Wtedy też do armii zostali zwerbowani Jan Hryńczak i Jan Zawojski, obydwaj zostali ranni w bitwach koło Zakopanego i po kilku miesiącach leczenia wrócili do domu.


A potem przyszedł rok 1945 i akcja “Wisła” po której wieś zmieniła się na zawsze. Aby pokazać jak wyglądała wieś przed wojną przygotowałam prowizoryczny szkic Pastwisk sprzed wojny, który znajdują się na zakładce “wieś-mapy”.

Przedstawione szkice mają za zadanie pokazanie jak wyglądała wieś przed wysiedleniem, gdzie były mniej więcej położone domy i ile ich było, jak wielu rodowitych mieszkańców było zmuszonych do opuszczenia swojej wsi i wędrowkę w nieznane, i jakie straty poniosła wieś w wyniku działań wojennych. Nie jest to dokładna mapa  ale szkic wsi jak wygladała przed wojną.

Za około rok/dwa zostaną opublikowane w internecie oryginalne mapy katastralne Cesarstwa Austro-Węgierskiego z naszego regionu i wtedy będzie możliwość dokładnego porównania Pastwisk kiedyś i dzisiaj. Zamieszczę tutaj skrót do tej strony, gdy się ukaże.


Podczas działań wojennych we wrześniu 1944 roku zostały spalone następujące domy, w kolejności numerów:

1.dwór

2.Dracz Haryton

3.Drybała/Kurcaba

4.Jurczak Jan

5.dom mieszkalny Kurcaby, niezamieszkały, po drugiej stronie drogi

6.Gałajda Łukasz (Ukał i Matrona) – wysiedlony na Ukrainę w 1946

7.Myhal - wysiedlony na Ukrainę w 1946

8.Byrwa

9.Sywyk

10.Zeńczak

11.Szkoła

12.Kostecki - wysiedlony na Ukrainę w 1946

13.Bursztyn - wysiedlony na Ziemie Odzyskane

14.Kuzmycz

15.Palica Stefan


Ale po przejściu frontu mieszkańców wcale nie czekał pokój. Rozpoczęły się działania Ukraińskiej Armii a także ataki zwykłych bandytów, których nazywano koniokradami. I tak podczas takiej napaści zginął wiosną 1945 roku Jan Potocki i Mielnikowa. Dla obrony przed atakami UPA każdy gospodarz miał karabin, niektórzy dostali od wojska a inni mieli przechowany z wojny, wieś została otoczona drutem kolczastym. Mieszkańcy czuwali nocami bojąc się ataków banderowców, często słyszano ich przechodzących scieżkami nocą na akcje albo wręcz otaczających domostwa. Próbowali oni wysadzić most w Skrzypiju (most budowany w czasach I Wojny Światowej) ale w wyniku wybuchu powstała tylko dziura. Most w Sieniawie na Wisłoku, który był spalony w 1939, odbudowany podczas wojny został wysadzony przez UPA w 1946 roku. Nauczycielka, która dochodzila w tamtym okresie z Mymonia nie zawsze przychodziła do szkoły bojąc się banderowców. Zdarzyło się kilka razy, że banderowcy atakowali z lasu i trzeba było strzelać zanim wojsko dotarło na ratunek.


Akcja “Wisła” czyli wysiedlenia przyniosła duże zmiany we wsi; 7.04.1946 roku część mieszkańców została wysiedlona na Ukrainę a część w 1947 roku na tereny zachodniej Polski. I tak Pastwiska na zawsze opuściło 10 rodzin:


1. rodzina Kosteckiego Hryca – (wdowa z córką) - wysiedleni na Zachodnią Ukrainę

2.Oliar                -  na Zachodnią Ukrainę

3. Barna               - na Zachodnią Ukrainę

4. Barna               - na Zachodnią Ukrainę

5. Palica               - na Zachodnią Ukrainę

6. Gałajda Łukasz (Ukał i Matrona) - na Zachodnią Ukrainę

7. Sywyk Jan        - na Zachodnią Ukrainę

8. Bursztyn Stefan – na Ziemie Zachodnie

9. Mielnik               -  na Ziemie Zachodnie

10. Mielnik               -  na Ziemie Zachodnie

11.Pastuszyński        -  na Ziemie Zachodnie

12.Pontus ożeniony u Nowaka z córką Magdą,wrócił w nasze strony dopiero w 1955, kupił gospodarstwo w Odrzechowej i tam rodzina mieszka do dzisiaj. On miał szczęście, że mógł wrócić ale inni nie mieli takiej szansy.

 


W wyniku tych wydarzeń zaistniała konieczność regulacji pozostawionych gruntow i wydaje się, że chyba nie ma  żadnej rodziny w Pastwiskach, ktora w mniejszym lub większym stopniu nie byłaby dotknięta tymi zmianami. Tym, ktorzy wyjeżdżali było bardzo trudno pogodzić się z pozostawieniem ojcowizny – miejsca, gdzie ich przodkowie żyli w zgodzie przez długie lata. Ale także tym, ktrzy pozostali ten podział nie zawsze się podobał; niemniej jednak nie mieli na te wydarzenia wielkiego wpływu.


Przed regulacją domostwa były dosyć zagęszczone a wyniku regulacji działki otrzymały nowe granice - w miarę proste kształty ale znaczyło to także, że często nowi właściciele mieli  użytkować kawałek ziemi, ktory kiedyś należał do sąsiada. Pozostawione domy były zajmowane przez mieszkańcow lub przenoszone w miejsce spalonych.


Mieszkańcy Pastwisk skutecznie oparli się propozycjom stworzenia społdzielni, każdy wolał gospodarować na swoim a nie wspólnym. To im zawdzięczamy taki obraz wsi jaki mamy teraz. Znali oni trud ciężkiej pracy i nie oczekiwali niczego za darmo.


Elektryfikacja wsi – 1958 rok.


wróć na początek strony

Wieś – mapy